Krachtige Stemmen: Een Reis van Empowerment met de PowerGirls

Toen Kinderfonds MAMAS mij benaderde om een documentaire te maken over hun PowerGirls programma, op maar liefst 50 locaties in Zuid-Afrika, was ik direct geboeid. Dit inspirerende programma ondersteunt meisjes tussen de 9 en 16 jaar voor een periode van zeven jaar. Ze krijgen begeleiding, steun en kansen om te groeien in een omgeving waar dat niet vanzelfsprekend is.

Maar toen het besef kwam dat ik meerdere jaren betrokken zou zijn bij dit project, ontstond er een vonkje van een idee. Waarom zou ik, een buitenstaander, hun leven proberen vast te leggen? Zou het niet veel krachtiger zijn als deze jonge dames zélf de regisseurs van hun eigen verhalen werden? En zo ontstond het idee: in plaats van enkel een documentairemaker te zijn, werd ik een mentor. Een mentor die hen de kunst van het filmen zou bijbrengen.

Het was niet alleen een kans om de echtheid en rauwheid van hun ervaringen vast te leggen, maar ook een manier om deze jonge dames te empoweren. Ze kregen de kans om hun eigen verhaal te vertellen, hun eigen perspectief te delen, hun eigen wereld te laten zien. En het resultaat? De meisjes omarmden deze kans met een ongelofelijk enthousiasme en passie.

Dit gaat verder dan zomaar een filmproject. Dit is een reis van zelfontdekking, empowerment en stem geven aan degenen die vaak over het hoofd worden gezien. Dit project toont aan dat de beste persoon om een verhaal te vertellen, degene is die het zelf heeft beleefd.

Dit gaat verder dan zomaar een filmproject. Dit is een reis van zelfontdekking, empowerment en stem geven aan degenen die vaak over het hoofd worden gezien. Dit project toont aan dat de beste persoon om een verhaal te vertellen, degene is die het zelf heeft beleefd.

Media Luna werkt sinds 2019 samen met de Nederlandse NGO Kinderfonds MAMAS, aan een betekenisvol project voor jonge meisjes in Zuid-Afrika die leven onder zeer uitdagende en armoedige omstandigheden. Het project heet Powergirls en heeft als doel om deze meisjes aan een betere toekomst en aan zichzelf te laten werken. De meisjes van tussen de 9 en 16 jaar oud worden zeven jaar lang begeleid, tot aan het behalen van hun schooldiploma. Media Luna reist de komende vijf jaar af naar de sloppenwijken in Johannesburg om de impact van het programma op de levens van de meisjes vast te leggen. Niet alleen Media Luna zal dit vastleggen, maar de meisjes zelf worden ook uitgenodigd om videomateriaal te maken met behulp van telefoontjes, gesponsord door Vodacom. Media Luna heeft reisjournalist Yvette Bax uitgenodigd om mee te gaan op de afgelopen reis, en gevraagd een artikel te schrijven over hoe het programma nu verloopt.

Het PowerGirls project ondersteunt kansarme meisjes in Zuid-Afrika

‘We maken de meisjes sterker, trotser en weerbaarder’

Geschreven door: Yvette Bax

De Nederlandse NGO Kinderfonds MAMA’s heeft de handen ineengeslagen met haar Zuid-Afrikaanse zusterorganisatie PUSH. Om kansarme meisjes in de sloppenwijken van Zuid-Afrika een beter perspectief te bieden. En dat is hard nodig. ‘Voor jonge meisjes is Zuid-Afrika één van de meest gevaarlijke en uitzichtloze landen om in op te groeien. De kans dat een meisje in de sloppenwijken haar middelbare school afmaakt, is kleiner dan de kans dat ze verkracht wordt.’ Het PowerGirls programma probeert de negatieve spiraal van armoede en geweld te doorbreken, door de meisjes te empoweren en ze life skills te leren, in een veilige omgeving.

“Onderschat jezelf nooit. Geloof altijd dat je álles kunt bereiken wat je wil. Zelfvertrouwen is het allerbelangrijkste dat je kunt hebben. Als je dat hebt, kan niks of niemand je breken.” Twintig jonge meisjes zitten op de puntjes van hun stoelen in een kring, terwijl ze muisstil en aandachtig luisteren. Af en toe, zoals nu, krijgt hun juf zelfs applaus.

Het is zaterdagochtend, elf uur. We bevinden ons in Eldorado park, een arme buitenwijk van Johannesburg: één van de gevaarlijkste plekken in de wereld.

Is hier oorlog? Nee. Is er terrorisme? Nee. Maar er is wel zoveel armoede, werkloosheid, en uitzichtloosheid dat drugsgebruik, criminaliteit en bende oorlogen het straatleven in ‘Eldo’ – zoals het door inwoners genoemd wordt – bepalen.

Behalve hier. Want we zijn op de locatie van de non-profit organisatie PUSH (een afkorting van Persevere Until Something Happens, vrij vertaald: volhard tot er verandering komt). Bestaande uit een (school)gebouw, een keuken waar er voor de kansarme kinderen uit deze buurt gekookt wordt, een kantoortje en een grote binnenplaats waar er naar hartelust gedanst en gespeeld wordt, geheel omheind door een groot, hoog stalen hek.

Want waar er buiten dit hek vrijwel dagelijks schietpartijen plaatsvinden, en kogels regelmatig voorbij hun doel vliegen en onschuldige passanten treffen, zijn én voelen de kinderen zich hier veilig. PUSH heeft meerdere locaties in Zuid-Afrika, waarvan er twee in Johannesburg zijn. Elke dag kunnen kinderen hier ontbijt krijgen voordat ze naar school gaan, en nog een maaltijd wanneer ze weer uit school komen. Drie jaar geleden is daar het PowerGirls programma bij gekomen: voor kwetsbare meisjes tussen de negen en zestien jaar. Elke zaterdag komen de voor dit programma geselecteerde meisjes om 09:00 u ’s ochtends naar één van de twee PUSH locaties, waar ze les krijgen in ‘life skills’. Dus geen rekenen en taal, nee, hier wordt er alles aan gedaan om de meisjes te empoweren. Tips, trucs en lessen die ze direct kunnen toepassen in hun dagelijks leven. Zoals hoe ze voor zichzelf op kunnen en mogen komen. Over hoe je negatieve gedachtes om kunt buigen. Over jezelf en je lichaam respecteren, en dat anderen datzelfde respect ook op behoren te brengen. De meisjes krijgen seksuele voorlichting, en vinden in de PowerMama’s die hen begeleiden vertrouwenspersonen waar ze alles tegen kunnen vertellen en die hen helpen met de problemen waar ze tegenaan lopen.

Eén van die PowerMama’s is Carmen Smith, die dagelijks op de PUSH locatie in Eldorado park te vinden is. “Het geeft zo ontzettend veel voldoening om hier te zijn. Om iets te kunnen betekenen voor de kinderen die in mijn wijk opgroeien. Doordat je nu blije gezichten om je heen ziet omdat ze lekker met elkaar aan het spelen en lachen zijn, zul je het misschien in eerste instantie niet zo doorhebben; maar al deze kinderen leven stuk voor stuk in heel moeilijke omstandigheden. De meesten van hen hebben geen ouders meer, of hun ouders zijn drugsverslaafd. Als ze geluk hebben, is er nog een oma die voor ze zorgt. Dus geen van deze kinderen heeft een rolmodel, er is niemand die het goede voorbeeld geeft. Op een plek waar criminaliteit en alcohol- en drugsmisbruik de norm is. En waar je continu vreest voor je leven door al het geweld: eergisteren nog zijn er hier recht tegenover twee onschuldige tienerjongens op klaarlichte dag doodgeschoten, terwijl ze gewoon buiten voor hun huis stonden. Dus ja, soms voelt het voor deze kinderen alsof de wereld heel donker is, en er geen uitweg is. Daarom willen wij ze juist stimuleren om naar school te (blijven) gaan. Ze een fundament, steun en een luisterend oor bieden. Ze laten zien dat ze wél de mogelijkheid hebben om een beter bestaan voor zichzelf te creëren. Maar bovenal geven wij ze een safe space om echt kind te kunnen zijn. Plezier te maken, en daarmee de rest wat zich hierbuiten afspeelt even te kunnen vergeten. En je ziet het om je heen: dat lukt. Daar ben ik ongelooflijk dankbaar voor.”

Wonen bij de liefste oma van de hele wereld

Eén van de ‘Eldo’ PowerGirls is Shaunique Louw. Ze is tien jaar, en woont bij haar 72-jarige oma. “Ik ben twee jaar geleden PowerGirl geworden”, vertelt ze trots glunderend. “Ik werd uitgenodigd om mee te doen aan het programma, en zei meteen ‘ja’. Waarom? Vooral omdat het me heel leuk leek om nieuwe vriendinnen te maken, en ik vind de activiteiten die er gedaan worden heel leuk. We doen van alles: van dansen en spelletjes, tot tekenen en voetballen. We hebben zelfs een keer een magazine gemaakt! Daarnaast leren we ook heel veel. Het belangrijkste dat ik tot nu toe geleerd heb, is dat ik goed voor mezelf moet zorgen, dat ik ertoe doe en mezelf niet moet vergeten. Dat ik respect moet hebben voor mijn familie. En we leren ook dat we elkaar niet moeten pesten, maar juist helpen. Dat we anderen moeten behandelen zoals we zelf behandeld willen worden.”Wanneer we Shaunique naar haar thuissituatie vragen, wordt ze even stil, kijkt weg en gaat op haar stoel draaien. Om verlegen met haar ogen neergeslagen verder te praten. “Ik word opgevoed door mijn oma Claira, ik woon al mijn hele leven bij haar. Mijn opa is afgelopen jaar overleden, die mis ik heel erg. Maar ik mag nu wel bij oma in bed slapen, dan kruip ik lekker tegen haar aan, haha. Waar mijn moeder is, weet ik niet. Ze loopt altijd buiten op straat rond, ik kom haar wel eens tegen, maar soms ziet ze me niet eens. Ze rookt van alles, gebruikt veel drugs en drinkt veel en is heel dun. Daar ben ik heel verdrietig over. Ze komt wel af en toe bij ons langs om te vragen hoe het met me gaat en soms, als ze nuchter is, brengt ze me naar school. Mijn vader heeft een nieuwe vrouw en vier kinderen met haar. Hij is heel lief, ik zie hem één keer per week en dan vraagt hij of ik geld nodig heb, en hij neemt me ook wel eens mee naar de McDonalds. Maar mijn oma is mijn alles, ze is echt geweldig. Ze zorgt zo goed voor me en is de liefste oma van de hele wereld, terwijl het leven voor haar ook niet makkelijk is. We voelen ons allebei niet veilig hier, we zijn allebei heel bang om vermoord te worden en gaan daarom amper naar buiten. Oma gaat alleen heel af en toe op bezoek bij een vriendin, en ik ga eigenlijk alleen naar buiten om boodschappen te halen. Vorige week logeerde ik een nachtje bij mijn tante, en toen werd mijn neef geraakt door een kogel. Het liefst zou ik naar een ander land willen verhuizen, heel ver hier vandaan. Samen met oma.”Tijdens het nabespreken van de dag met de PowerMama’s, komt het gesprek met Shaunique nog even aan bod. Waarop de mama’s vertellen dat Shaunique geen enkel contact heeft met haar ouders. Dat zowel haar vader als haar moeder niet naar haar omkijken en haar nooit opzoeken…

Tussen horror en hoop

Na slechts een dagje meelopen in de sloppenwijken, zijn de meest afschuwelijke verhalen al voorbijgekomen. Een van de meisjes die we die middag nog vrolijk zagen dansen, heeft een soort van witgeblakerd gezicht, met littekens. De schrijnende oorzaak: haar ouders waren high en hadden hun twee slapende kinderen alleen achtergelaten, met het fornuis nog aan. Er brak brand uit, met veel geluk wist dit meisje haar jongere broertje en zichzelf in veiligheid te brengen. Maar draagt wel de rest van haar leven de, zicht- en onzichtbare littekens, bij zich. Een van de mama’s vertelde nog over een jongetje dat voorheen bij PUSH kwam. Zijn moeder drugsverslaafd, zijn vader een gangster die vermoord is. Hij woonde bij de ex-vriend van zijn moeder, die lief voor hem was en goed voor hem zorgde. Totdat zijn moeder op een dag bij hem voor de deur stond, haar kind terugeiste, en hem indoctrineerde dat hij net zoals zijn vader moest zijn. Waardoor dit tienjarige mannetje nu standaard met een pistool op zak loopt, en taxichauffeurs berooft…Gelukkig zijn er ook veel hoopvolle verhalen. Lorna Fisher is oprichtster en initiatiefneemster van zowel PUSH als PowerGirls, en ziet met eigen ogen dat de kinderen die deelnemen aan de projecten op positieve wijze veranderen. “Ik zie vaak dat wanneer kinderen hier voor het eerst komen, ze een beetje afgestompt zijn geraakt door hun omgeving. Als er activiteiten worden georganiseerd, zijn ze afwezig en doen niet volledig mee. Maar dat trekt altijd bij naarmate ze vaker komen. Dan durven ze weer kind te zijn en gaan ze weer spelen. Ik zie de verharding bij de kinderen wegtrekken, en ze opener en zachter worden.” Lorna startte PUSH in 2000, in eerste instantie was het doel voorlichting over en preventie van HIV en AIDS. “Mensen vielen bij bosjes dood neer hier in de townships, zonder dat ze wisten waarom. Ze hadden AIDS, maar waren totaal onwetend hierover óf durfden er niet voor uit te komen omdat er zo’n stigma op rustte. Ik heb toen een groep van twaalf vrouwen bij elkaar verzameld om de zieken te bezoeken en verzorgen, en de mensen uit de buurt over deze ziekte te informeren zodat ze voorzorgsmaatregelen konden nemen. Op een gegeven moment kwam er een medicijn tegen AIDS, maar dat konden de mensen hier niet betalen dus stierven ze alsnog. Waarop het volgende probleem zich aandiende: ik zag ineens steeds meer verwaarloosde kinderen alleen op straat lopen. Wanneer ik aan ze vroeg waarom ze niet op school waren, was het antwoord vaak dat hun ouders ofwel ziek of dood waren. Dus toen ben ik me samen met die groep vrouwen over deze kinderen gaan ontfermen. We brachten ze naar school en kookten voor ze. Op een gegeven moment groeide dat aantal zo enorm dat we een opvangcentrum zijn gestart, en daar gelukkig ook subsidie voor kregen - want tot dan toe hadden we alles uit onze eigen zak betaald. In de jaren die volgden, viel het ons op dat vooral jonge meisjes erg kwetsbaar zijn in deze community. Ze vervullen niet alleen een moederrol binnen het gezin, maar zeker wanneer de ouders uit beeld zijn, worden ze vaak slachtoffer van misbruik en verkrachting. Er zijn geen officiële cijfers over bekend, omdat de daders zich vaak in de inner circle bevinden en de meisjes daarom bang zijn om iets te zeggen. Maar de zwangerschappen die we zien, liegen er niet om. Daarom besloten we een nieuw programma op te zetten speciaal voor deze groep: om hen te steunen en te leren dat hun lichaam van hen, en van niemand anders is. In 2019 zijn we hiermee van start gegaan, en ook al loopt het programma nu pas goed en wel twee jaar, zien we al dat het zelfvertrouwen van veel meisjes is gegroeid. We bezoeken ze ook eens per maand thuis, om te zien hoe de situatie daar is en wat de meisjes nodig hebben. De drie belangrijkste dingen die we hen leren? Normen en waarden, zelfrespect en zelfliefde. Mijn grootste wens en hoop is dat het PowerGirls programma hen helpt betere beslissingen te maken in het leven. Zoals dat ze hun school afmaken, zodat ze later een baan zullen vinden en voor zichzelf kunnen zorgen.”

Negatieve spiraal doorbreken

Zowel het PowerGirls als PUSH programma wordt gesteund door de Nederlandse NGO Kinderfonds MAMAS, voorheen het Nelson Mandela Kinderfonds. Kinderfonds MAMAS werkt samen met 36 NGO’s in Zuid-Afrika, en ondersteunt daarbij maar liefst 56 verschillende projecten: allemaal ten behoeve van kansarme kinderen in dit zuidelijkste puntje van Afrika. Marita Pruijser is projectmanager van Kinderfonds MAMAS en verantwoordelijk voor het PowerGirls project. Ze vertelt waarom dit een van de uitgekozen projecten is. “Voor jonge meisjes is Zuid-Afrika één van de meest gevaarlijke en uitzichtloze landen om in op te groeien. De meeste jonge meisjes die in de sloppenwijken wonen, hebben te maken met geweld, honger, HIV en misbruik. De kans dat een meisje in de sloppenwijken haar middelbare school afmaakt, is kleiner dan de kans dat ze verkracht wordt… Het PowerGirls programma probeert die negatieve spiraal van armoede en uitzichtloosheid te doorbreken. Wat ik er zo goed aan vind, is dat het een project is dat zeven jaar van het leven van de meisjes beslaat. Dan kun je daadwerkelijk impact hebben en een verschil maken. Zeven aaneengesloten jaren worden er door heel Zuid-Afrika heen ruim 2.000 jonge meisjes begeleid. Om ze weerbaarder, trotser, en sterker te maken.”

Om dit vast te leggen, wordt er zelfs een documentaire gemaakt. De opnames zijn in februari dit jaar gestart, onder toeziend oog van documentairemaakster Nathalie Toisuta, en zullen maar liefst vijf jaar in beslag nemen. Negentig PowerGirls zullen gedurende dit tijdsbestek gevolgd worden. Om te laten zien wat er zich allemaal afspeelt in het leven van deze meisjes, en wat voor invloed het project hier op heeft. Bijzondere detail: de meisjes zelf zullen ook een gedeelte filmen. Ze krijgen telefoons tot hun beschikking waarmee ze leren filmen, om zo niet alleen stukjes van hun eigen leven vast te leggen, maar ook een nieuwe skill te leren: story telling. Waarbij hen ook – indirect – de boodschap wordt gegeven dat zowel hun verhaal, hun leven als zijzelf, er dus daadwerkelijk toe doen.

Pruijser is zelf ook bij de PowerGirls op bezoek geweest, een bijzondere reis die haar zeer geraakt heeft. “Zodra de meisjes door de poorten naar binnen liepen, zag ik hun gezichten ontspannen. Ze zien hun vriendinnetjes, de mama’s, en ze weten dat ze een veilige omgeving betreden. Ik denk dat dat het belangrijkste is dat wij ze verschaffen: een gevoel van veiligheid. Een thuis. Rust. Saamhorigheid. Dat ze een hele groep van meisjes om zich heen hebben die zich in soortgelijke situaties bevinden, dat ze er niet alleen voor staan. Daarnaast hebben ze de mama’s om op terug te vallen en bij wie ze hun verhaal kwijt kunnen. Ik vond het vooral erg mooi om te zien hoeveel plezier ze met elkaar beleefden, want voor ons klinkt dat als iets heel simpels en logisch - maar plezier hebben is voor deze meisjes allesbehalve vanzelfsprekend. Ik hoop dat ze met zo min mogelijk schade door hun puberteit heen komen, doordat ze nu een netwerk en een vangnet hebben om op terug te vallen. Dat ze een voorbeeld en een stukje hoop en houvast kunnen zijn voor hun omgeving. Dat de effecten van dit project een positieve weerslag hebben op de hele community.”